De Pontils-tombe in een tweede Poussin-schilderij?

De Pontils-tombe in een tweede Poussin-schilderij?

Het kunstboek

Begin april 2007 had ik het kunstboek Tout l'oeuvre peint de Poussin van Jacques Thuillier uit 1974 weten te bemachtigen. In dit boek wordt er een chronologische opsomming gemaakt van alle schilderijen die Poussin tijdens zijn leven gemaakt heeft. Alle schilderijen worden er ook in het klein, meestal in een vorm van 5 cm x 6 cm, in het zwart-wit weergegeven. Vanzelfsprekend staat er ook een foto in van Poussins meest geadoreerde werk Les Bergers d'Arcadie.

Les Bergers d'Arcadie

Over het precieze jaar waarin Les Bergers d'Arcadie vorm kreeg, zijn kunsthistorici het niet eens. Grautoff situeert het rond 1638-1639, volgens Friedlaender werd het geschilderd begin 1640 of eind 1642, Mahon noemt eveneens het jaar 1640, maar Poussin-kenner Blunt stelt dat het pas gemaakt is rond 1650-1655. Thuillier is zelf ook eerder van mening dat het schilderij, dat ook wel Et in Arcadia Ego genoemd wordt, in de periode 1638-1639 geschilderd werd (Thuillier 1974). Behalve Blunt zijn alle kunstkenners het er over eens dat Les Bergers d'Arcadie ontworpen werd kort voor of tijdens Poussin verblijf in Parijs.

Poussin die in Frankrijk in Les Andelys geboren is, heeft het grootste deel van zijn leven in Rome gewoond. Enkel van 1641 tot 1642 heeft hij in Parijs vertoefd.
Het schilderij Les Bergers d'Arcadie, met daarop mogelijk verwijzingen naar de tombe van Pontils, de bergen Cardou en Blanchefort en de heuveltop van Rennes-le-Château, is dus rond die Parijse periode ontworpen. Daarom besloot ik om in het kunstboek van Thuillier op zoek te gaan naar 'verdachte' Rennes-le-Château-elementen in de schilderijen van Poussin voor zijn Parijse periode.

De vondst

Na enige tijd van vruchteloos zoeken, had ik de hoop om verwijzingen naar Rennes-le-Château terug te vinden bijna opgegeven, totdat ik het laatste schilderij aanschouwde van voor Poussins vertrek naar Parijs:

Le Repos Pendant la Fuite en Egypte à l'Eléphant van Nicolas Poussin
(Foto © Thuillier 1974)

Het schilderij dat ik daar tegenkwam, stond bekend onder de naam Le Repos Pendant la Fuite en Egypte à l'Eléphant en beeldt een rustpauze uit tijdens de vlucht van Jozef en Maria met de kleine Jezus naar Egypte. Deze vlucht, die beschreven wordt in Matteus 2: 13-15, werd door God aan Jozef in een droom opgedragen om te ontsnappen aan de kindermoord die koning Herodes enige tijd later zou bevelen.

Op zich stelt dit tafereel niets bijzonders voor, ware het niet dat er links op het schilderij rechts van de olifant een constructie staat die als twee druppels water lijkt op de tombe van Les Bergers d'Arcadie en de tombe van Pontils!

Close-up van de tombe in Le Repos Pendant la Fuite en Egypte à l'Eléphant
Close-up van de bewuste constructie
(Foto © Thuillier 1974)

Heeft er dan toch een gelijkaardige tombe gestaan in Zuid-Frankrijk in de 17de eeuw en heeft Poussin die dan net als in Les Bergers d'Arcadie vereeuwigd in dit tweede schilderij? De tombe van Pontils zou pas vervaardigd zijn rond 1920-1930 door Louis Lawrence (Jarnac 1985), maar er doen geruchten de ronde dat er vroeger een gelijkaardige constructie heeft gestaan op die plek die op bevel van Lodewijk XIV werd afgebroken.

Een tombe

Wat kan die constructie anders zijn dan de tombe die ook afgebeeld werd in Les Bergers d'Arcadie?
Omdat het uitgebeelde tafereel van dit kunstwerk zich afspeelt in Egypte, was ik eerst bang dat Poussin er een 'mislukte' piramide had afgebeeld, wegens een voor die tijd begrijpbare onvoldoende kennis van Egyptische graftomben. Maar die angst verdween als snel, toen ik een ouder schilderij Moïse Sauvé des Eaux van Poussin uit 1638 ontdekte, waarop een correcte piramide staat afgebeeld.

Met andere woorden, Poussin wist dus perfect hoe een piramide er uitzag. De constructie op Le Repos Pendant la Fuite en Egypte à l'Eléphant is dus geen mislukte piramide.
De constructie is zeker ook geen huis, want er zijn geen ramen noch deuren in te onderscheiden. Mocht het een huis zijn dan zou het dak ook maar raar uitgevallen zijn. Mijn conclusie is dus dat het een tombe is. Bovendien lijkt deze tombe dezelfde horizontale lijnen op de zijkanten te hebben, die ook voorkomen op de tombe van Les Bergers d'Arcadie en de tombe van Pontils.

Een verdwenen schilderij

Het schilderij Le Repos Pendant la Fuite en Egypte à l'Eléphant dat van 1639-1640 dateert, staat momenteel wel geclasseerd onder de noemer van verdwenen schilderijen, omdat men niet weet waar het zich bevindt. Er bestaat ook geen afbeelding van het origineel, want de foto van hierboven is niet van het schilderij zelf, maar van een (hopelijk) waarheidsgetrouwe 17de eeuwse reproductie in de vorm van een gravure van een anonieme meester.
Het originele schilderij zou door Poussin geschilderd zijn voor de Italiaanse kardinaal Rospigliosi (Thuillier 1974). Deze man zou later in 1667 tot Paus worden verkozen en de naam Clemens IX aannemen.

Conclusie

Wat er ook allemaal van zij, met de ontdekking van dit bijzondere schilderij en dit artikel hoop ik de discussies die rond Poussins eventuele betrokkenheid bij het mysterie van Rennes-le-Château en de tombe van Pontils weer aan te wakkeren.