De twee schilderijen in de kerk van Rennes-les-Bains
De kerk van Rennes-les-Bains staat qua decoraties in schril contrast met de de kerk van het zusterdorp Rennes-le-Château. Daar waar de Maria Magdalena-kerk van Rennes-le-Château vol staat met de meest exuberante versieringen aangebracht door Bérenger Saunière, is de kerk van Rennes-les-Bains opvallend zeer sober gehouden door Henri Boudet.
De sobere inrichting
van de kerk van Rennes-les-Bains
De enige echte kunstwerken vindt men er onder de vorm van twee schilderijen terug in het schip en de zijkapel van de kerk. Het eerste schilderij is een voorstelling van een pieta, het tweede schilderij beeldt de kruisiging van Jezus uit.
De Pieta van Rennes-les-Bains wordt al decennia bij het mysterie betrokken, maar het schilderij 'De Kruisiging' wordt pas sinds enkele jaren met de zaak in verband gebracht. Hierna wordt besproken waarom deze twee schilderijen onze aandacht verdienen.
Het eerste schilderij: de Pieta
Zoals reeds gezegd beeldt het eerste schilderij een pieta uit. Een pieta is vrij veelvuldig voorkomend religieus kunstthema waarbij de dode Jezus Christus beweend wordt door zijn moeder, de Maagd Maria. Op het schilderij lijken de twee heiligen zich in een grot te bevinden waarvan de uitgang uitzicht geeft op een rotsachtige formatie die op een dolmen lijkt. Dergelijke Keltische grafmonumenten zijn niet zeldzaam in de omgeving van de omgeving van Rennes-les-Bains. De wijsvinger van Christus' linkerhand lijkt te wijzen naar enkele van de Arma Christi (voorwerpen die rechtstreeks betrokken waren bij de kruisdood van Jezus), waaronder de doornenkroon, de spijkers, de kom met spons gedrenkt in azijn en het INRI-opschrift.
De Pieta in de kerk van Rennes-les-Bains
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
In de loop der jaren heeft men gedacht dat er in het schilderij symbolische woordspelletjes verborgen zaten. In 1967 bracht Gérard de Sède in zijn boek L'Or de Rennes de volgende hypotheses naar voren. Volgens de Sède leek de doornenkroon op een spin. In de Franse taal is een spin 'une araignée', een woord dat precies op dezelfde manier wordt uitgesproken als 'à Règnes', wat oud Occitaans is voor 'In Rennes(-les-Bains of -le-Château)'.
Deze Pieta van Rennes-les-Bains wordt ook vaak aangeduid met de term Le Christ au Lièvre aangezien men in de rechterknie van Christus een hazenkop zag. Uit het schilderij wist Gérard de Sède aldus de volgende rebus te distilleren (de Sède 1967: 121 & Alan Scott 2005):
A Règnes près du ruisseau de l'Homme Mort qui se dirige vers le plateau, gît le lièvre.
In Rennes(-les-Bains) nabij de stroom van l'Homme Mort (de Dode Man)
dat zich uitstrekt richting het plateau, daar bevindt zich de haas.
Letterlijk betekent 'le lièvre' de haas, maar in deze uitdrukking is het hier beter te vertalen als 'daar bevindt zich de knoop' of eerder als het te zoeken punt X op een schatkaart. Vooral L'Homme Mort (Frans voor de Dode Man, waarmee Christus bedoeld wordt op de Pieta) maakt de zaak hier interessant, want het is een geografisch gebied dat zich op 2 km ten zuidwesten van Rennes-les-Bains bevindt; het is een locatie die bovendien ook aan bod komt in het boek La Vraie Langue Celtique van Henri Boudet.
Vlaamse originelen
In het midden van de jaren 1980 berichtte de Franse onderzoeker Pierre Jarnac in zijn boek Histoire du trésor de Rennes-le-Château dat de Pieta van J.B.B. Rouch van Rennes-les-Bains geïnspireerd was op een werk van de 17de-eeuwse Vlaamse meesterschilder Antoon Van Dyck (1599-1641) (Jarnac 1985). De Pieta van Rouch is echter wel een volledig spiegelbeeld van 'De bewening van Christus' van Van Dyck en men heeft lang dacht dat dit een persoonlijke interpretatie was van Rouch.
De bewening van Christus door de Vlaamse kunstenaar Antoon Van Dyck
Pas later ontdekte de onderzoeker Ryan Martin dat de Pieta van J.B.B. Rouch in feite een schilderij-reproductie was van een gravure van de Vlaamse 17de-eeuwse meester Paulus Pontius (1603-1685) (Garcia 2007). Deze gravure van Paulus Pontius, die tussen 1620-1650 vervaardigd werd, was reeds een spiegelbeeld van het schilderij van Van Dyck en daarom laat dit vermoeden dat Rouch zich voor de Pieta gebaseerd heeft op de gravure van Pontius.
De bewening van Christus door Paulus Pontius
Wanneer men de Pieta van J.B.B. Rouch en de originelen van Van Dyck en Pontius aan een vergelijkende studie onderwerpt, dan wordt duidelijk dat Rouch de Pieta aan de linkerkant ingrijpend heeft veranderd. Op de orginelen zijn op deze plaats twee heiligen, Maria Magdalena en mogelijk Johannes, aanwezig. Op de Pieta van Rouch in Rennes-les-Bains zijn deze heiligen verdwenen en heb ze plaatsgemaakt voor het landschap met rotsachtige dolmenformatie. Zou het weergeven van deze rotsformatie de bestaansreden van dit schilderij kunnen zijn? Verwijst dit werk naar een specifieke locatie in de omgeving van Rennes-les-Bains?
Datering van de Pieta
Lang heeft men geloofd, onder meer door beweringen van Gérard de Sède in L'Or de Rennes, dat het schilderij aan het begin van de 19de eeuw aan de kerk van Rennes-les-Bains zou geschonken zijn door de toenmalige baron van Rennes-le-Château, namelijk Paul-François-Vincent de Fleury de Blanchefort (de Sède 1967). Maar daar lijkt echter niets van waar te zijn. Recent onderzoek van de Franse onderzoeker Franck Daffos heeft uitgewezen dat er op de achterkant van het schilderij de volgende inscriptie staat (Daffos 2007: 113):
Peint en 1825 par J.B.B. Rouch, professeur de dessin à Limoux.
Geschilderd in 1825 door J.B.B. Rouch, tekenleraar te Limoux
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
Op deze manier kon men het schilderij dateren, maar had men nog steeds geen enkel idee hoe het in Rennes-les-Bains terecht was gekomen. Een bijzonder toeval zou ook daar licht op laten schijnen.
Aan het begin van de jaren 1980 tijdens het priesterschap van Bruno de Monts (1982-1984) te Rennes-les-Bains zou de haak, waar het schilderij de Pieta aan bevestigd was, het begeven hebben, waarbij het schilderij op de grond zou gevallen zijn. Bij deze val zou het kader, waarin het schilderij zat, gebroken zijn. Hierbij zou pastoor de Monts hebben kunnen vaststellen dat er op de rug van het kader de volgende woorden stonden (Daffos 2007: 113):
Don de Notre-Dame de Marceille
Geschenk van Notre-Dame de Marceille
Samen met enkele andere aanwezigen zou de toenmalige pastoor van Rennes-les-Bains het schilder dan terug aan de muur bevestigd hebben, weliswaar zonder het vernielde kader. Vervolgens vroeg Bruno de Monts aan de aanwezigen absolute geheimhouding omtrent deze inscriptie met referentie naar Notre-Dame de Marceille. De pastoor was er namelijk bevreesd voor dat het bedevaartsoord Notre-Dame de Marceille een tweede Rennes-le-Château zou worden dat enkel nog meedogenloze schattenjagers zou aantrekken. Omtrent deze anekdote en verloren inscriptie bestaat trouwens geen enkele twijfel aangezien er zelfs een geluidsbandopname bestaat waarin Bruno de Monts het verhaal bevestigde (Daffos 2007 & Garcia 2007).
De Pieta van Rennes-les-Bains heeft dus zijn herkomst in Notre-Dame de Marceille, maar de inscriptie verraadt echter niet wie voor deze schenking verantwoordelijk was. Het is hier dat het tweede schilderij meer duidelijkheid kan brengen.
Het tweede schilderij: De Kruisiging
Het tweede schilderij dat de eenzaam gekruisigde Jezus Christus uitbeeldt, bleef tot voor enkele jaren onopgemerkt aan het oog van de vele speurders.
De Kruisiging in de kerk van Rennes-les-Bains
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
De stijl van het schilderij lijkt op dat van een Italiaanse Caravaggio. Ook op de achterzijde van dit schilderij vindt men een veel onthullende inscriptie terug die voor het eerst door pastoor Bruno de Monts gerapporteerd werd (Daffos 2007: 113):
Fait par Mr Gasc, aumônier de Notre-Dame de Marceille de Limoux,
en faveur de Mr Vié, son ami et Curé de cette paroisse, 1842.
Geschilderd door Mr Gasc, aalmoezenier van Notre-Dame de Marceille nabij Limoux,
voor Mr Vié, zijn vriend en pastoor van deze parochie, 1842.
Deze inscriptie vermeldt duidelijk de maker en de schenker van dit schilderij, een zekere Gasc. Het gaat hier om Henri Gasc (1806-1882), die van 1838 tot 1872 aalmoezenier-kannunik was van het bedevaartsoord Notre-Dame de Marceille. Franck Daffos dicht in zijn boeken omtrent het mysterie een belangrijke rol toe aan Notre-Dame de Marceille en Henri Gasc. De Franse onderzoeker vermoedt namelijk dat Henri Gasc, evenals zijn voorganger Gaudéric Mêche, een opslagplaats had ontdekt in de kerk van Notre-Dame de Marceille waar een deel van de schat verborgen werd gehouden, die in 1645 ontdekt zou zijn geweest door de herder Ignace Paris (Daffos 2005 & 2007).
Dit werd Daffos onder meer ingegeven door het feit dat Henri Gasc net zoals Bérenger Saunière grote verfraaiingswerken in en rond de kerk van Notre-Dame de Marceille via niet te achterhalen geldbronnen. Zo kocht Gasc bijvoorbeeld een groot terrein voor de kerk waar hij een fontein van maar liefst 20000 frank liet aanbouwen, die via een ingenieus systeem gevoed door het water van de lager gelegen rivier de Aude. Ook de beruchte bedevaartsweg de 'Voie Sacrée' werd op bevel van Gasc aangelegd en het is ook zeer opmerkelijk te noemen dat hij de crypte in de kerk van Notre-Dame de Marceille liet dicht metselen (Daffos 2005 & 2007).
Aangezien de Pieta evenals het schilderij 'De Kruisiging', dat geschilderd werd door Gasc, afkomstig is uit Notre-Dame de Marceille, bestaat er geen twijfel over dat beide schilderijen aan de kerk van Rennes-les-Bains geschonken werd door Henri Gasc. Franck Daffos vermoedt daarom dat de twee schilderijen aanwijzingen bevatten omtrent de bergplaats(en) van de schat ontdekt door de herder Ignace Paris (Daffos 2005 & 2007).
Eveneens interessant om op te merken aan deze inscriptie is de vaststelling dat Henri Gasc het schilderij schonk aan Jean Vié (1808-1872), pastoor van Rennes-les-Bains tot 1872 en Henri Boudets rechtsreekse voorganger. Jean Vié is de eigenaar van een mysterieus graf op het kerkhof van Rennes-les-Bains met een referentie naar het de veelvuldig voorkomende symbolische datum 17 januari.
Het origineel van 'De Kruisiging' in Pieusse
Het schilderij 'De Kruisiging' van Rennes-les-Bains, dat vervaardigd werd door Henri Gasc, is echter een reproductie van een reeds bestaand 17de-eeuws meesterwerk dat geklasseerd staat bij de dienst voor Historische Monumenten. Daffos ontdekte dit schilderij in augustus 2004 als bij toeval in de kerk van het naburige dorp Pieusse.
De Kruisiging in de kerk van Pieusse
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
De Franse onderzoeker veronderstelde dat Henri Gasc dit schilderij ooit in zijn bezit moet hebben gehad, aangezien hij het als voorbeeld had genomen voor zijn reproductie. Daffos vermoedens bleken juist te zijn, want aan de achterkant van het schilderij vond hij in een slecht leesbare cartouche een Latijns opschrift terug (Daffos 2007: 114):
Ex dono Gasc sis carissimo Catuffe rectori de Pieusse anno... 1866
Geschenk van Gasc aan zijn zeer dierbare (vriend) Catuffe, pastoor van Pieusse, anno 1866
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
Als origineel is dit meesterwerk ontzettend belangrijk om te kunnen vergelijken of Henri Gasc bij het kopiëren er van afgeweken heeft. Het religieuze aspect op het schilderij, de gekruisigde Christus, werd grotendeels identiek gekopieerd, maar het achterliggende landschap heeft toch enkele duidelijke veranderingen ondergaan. Zo is de skyline van de stand Jeruzalem op 'De Kruisiging' van Gasc minder nadrukkelijk aanwezig, maar wordt vooral de rots aan de rechterkant sterker benadrukt.
De ontdekking van Jean-Pierre Garcia
Met deze comparatieve bestuderingen deed Jean-Pierre Garcia, een collega-vriend van Franck Daffos en tevens de webmaster van de uitstekende website www.rennes-le-chateau-archive.com, in de zomer van 2006 een interessante ontdekking.
Aangezien op de Pieta van Rennes-les-Bains in vergelijking met het origineel van Paulus Pontius twee personages waaronder Maria Magdalena achterwege waren gelaten voor een rotsformatie en daar de rotsformatie of de Kruisiging van Gasc zichtbaarder was toegenomen in vergelijking met het origineel te Pieusse, besloot Garcia de twee rotsformaties op computer met een beeldbewerkingsprogramma samen te voegen.
Collage van De Pieta en De Kruisiging van Jean-Pierre Garcia
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
Hij constateerde dat het geheel precies als twee puzzelstukken in elkaar paste, waarbij de centrale nadruk voornamelijk op de vervolledigde dolmen-rotsformatie komt te liggen (Garcia 2007). Volgens Garcia en Daffos zou deze reconstructie mogelijk de definitieve geografische bergplaats van de schat, ontdekt door Ignace Paris, in de omgeving van Rennes-les-Bains kunnen aanduiden (Garcia 2007).
Close-up van de vervolledigde dolmen-rotsformatie
(Foto © Garcia 2007 - www.rennes-le-chateau-archive.com)
Slotopmerking
In de Aude-vallei van de 19de eeuw had men natuurlijk nog geen computers en programma's à la Photoshop en het is dan ook de vraag of de samenvoeging van deze twee schilderijen de werkelijke bedoeling was van de mogelijke regisseurs achter de schermen. Of het raadsel rond deze twee schilderijen hiermee is opgelost, wil ik hier dus even in het midden laten.
Het is echter duidelijk dat het onderzoekswerk van Franck Daffos vruchten heeft afgeworpen en dat Notre-Dame de Marceille, naast de theorieën van Jos Bertaulet, via een tweede onafhankelijke invalsweg bij het mysterie van Rennes-le-Château en Rennes-les-Bains betrokken wordt.
Het is niet duidelijk in welke mate Henri Boudet hierbij een rol heeft gespeeld. Het is wel een feit dat hij deze twee schilderijen in de kerk omhoog hing net voor hij omwille van gezondheidsredenen naar Axat op pensioen ging in 1914 (Daffos 2005 & 2007), hetgeen men heeft kunnen afleiden uit de verschillende kerkinventarissen. Waren deze schilderijen de ultieme aanwijzingen van Boudet voor toekomstige generaties?
Met bijzondere dank aan Jean-Pierre Garcia voor de prachtige foto's van de schilderijen.
